Cắt Tóc Gió ở Sài Gòn: Nét Văn Hóa Vỉa Hè Xưa

Dọc theo những con đường rợp bóng cây cổ thụ trăm tuổi như Chu Mạnh Chinh, Tôn Đức Thắng, Nguyễn Bỉnh Khiêm (phường Bến Nghé, quận 1, TP.HCM), từng tồn tại một nghề độc đáo và nhộn nhịp: cắt tóc gió. Tại đó, người ta không chỉ tìm đến sự mát mẻ dưới tán cây, đối diện với chiếc gương giản dị, mà còn cảm nhận một nét văn hóa riêng biệt của Sài Gòn xưa. 

Buồn vui cùng chiếc tông đơ bên hè phố

Với nhiều người, đặc biệt là những người lớn tuổi, thú vui cắt tóc gió – tức là cắt tóc giữa không gian ngoài trời – mang một sự giản dị và khác biệt khó tả. Khác với những salon máy lạnh, nhạc du dương với vô vàn kiểu tóc hiện đại mọc lên khắp thành phố, cắt tóc gió đơn thuần chỉ là chiếc ghế bành cũ kỹ, tấm khăn voan mỏng, chiếc gương đơn sơ đặt dưới bóng cây già hay mái hiên cũ.

Cảm giác hòa mình vào thiên nhiên, dù chỉ là một góc nhỏ bên lề đường, cũng đủ mang đến những phút giây thư thái lạ thường. Nó như một khoảng lặng tách biệt khỏi cuộc sống xô bồ, nơi người ta trút bỏ những muộn phiền cùng với những sợi tóc dài để làm mới mình, rồi bước ra với một diện mạo khác, sẵn sàng cho những guồng quay mới.

Giữa trưa nắng ồn ào của Sài Gòn, dừng chân tại một tiệm hớt tóc dưới gốc cây lớn trên đường Chu Mạnh Chinh. Bác Thiêm, 56 tuổi, người thợ đã gắn bó cả cuộc đời với tông đơ, kéo và dao cạo, cười hiền kể: “Tôi không nhớ đã cắt cho bao nhiêu người, nhưng từ khi chưa lấy vợ, tôi đã mang đồ nghề ra vỉa hè mưu sinh. Cái nghề này tuy vất vả nhưng đã nuôi lớn bốn đứa con của tôi. Đến nay, thằng út cũng sắp tốt nghiệp đại học cuối năm, mà tôi vẫn đứng đây. Với tôi, cắt tóc không chỉ là nghề, mà là một phần cuộc đời, không bỏ được.”

Nghề cắt tóc vỉa hè thoạt nhìn đơn điệu, nhưng theo bác Thiêm, nó ẩn chứa nhiều điều thú vị. Bởi “cái răng cái tóc là góc con người”, mỗi người một vẻ, và người thợ phải có con mắt tinh tế để tư vấn kiểu tóc phù hợp với từng gương mặt, dáng người, lứa tuổi. Người gò má cao nên để tóc mai dài, mặt tròn hợp tóc ngắn, người gầy tóc tỉa thưa, mắt buồn nên để tóc ngôi lệch…

Bác Thiêm kể về những vị khách đặc biệt, những người đã gắn bó với tiệm của bác qua bao năm tháng: “Như ông giáo già ở cầu Thị Nghè, cắt tóc ở đây từ hồi trẻ, đến giờ về hưu vẫn đều đặn hai, ba tháng một lần ghé. Có bận ông theo con cháu sang Thụy Sỹ nửa năm trời, rồi cứ nằng nặc đòi về chỉ vì… nhớ cắt tóc gió. Ông bảo, phải về Sài Gòn cắt tóc gió, ngồi bên lề đường nhìn trời mới chịu được, chứ vào phòng máy lạnh, cảm giác dao cạo lạnh lẽo trên cổ không sao quen nổi.” Cắt tóc gió, dường như đã trở thành một thói quen, một sở thích, thậm chí là một nếp sống, một chút văn hóa còn sót lại giữa phố phường Sài Gòn.

Những tay kéo cuối cùng bên lề đường

Theo quan sát, hiện nay ở khu vực trung tâm lúc ấy chỉ còn chưa đến mười tiệm cắt tóc gió. Họ đều là những người thợ cuối cùng, đã gắn bó với nghề và với những con đường này hàng chục năm. Những tiệm tóc có tuổi đời gần nửa thế kỷ đang dần thu mình nhỏ bé hơn bên cạnh những gốc cây cổ thụ ngày càng lớn. Nhiều thợ hớt tóc lâu năm cho biết, giờ nhiều tuyến đường bị cấm, nhiều người chuyển sang hớt tóc dạo, rong ruổi khắp các ngóc ngách Sài Gòn với tiếng kéo lách tách để tìm khách.

Anh Tuệ, 53 tuổi, quê Cần Giuộc, lớn lên ở Chợ Lớn, là một trong những người như vậy. “Hồi trẻ tôi mê mấy người cắt tóc dạo lắm, cứ thấy ai cắt là nhìn theo. Lớn lên, tôi theo học nghề của một ông thợ người Hoa ở vòng xoay Cây Gõ. Trước đứng lề đường bên đó mấy chục năm. Sau này bị cấm, tôi chuyển sang hớt tóc dạo. Vợ con bảo về trông kho hàng dưới An Lạc mà tôi nhớ nghề cầm kéo, không bỏ được.”

Nhiều khách hàng nhận xét, anh Tuệ có biệt tài cắt tóc rất đẹp, được mệnh danh là “thiên hạ đệ nhất kéo” vì anh luôn cầm kéo tay trái, khác biệt với mọi người. Anh giải thích, trời sinh thuận tay trái, nhưng hồi mới học nghề, thầy bắt cầm tay phải. Cuối cùng, không cầm được tay phải, anh học cách sử dụng tay trái. Đó là một quá trình khổ luyện, nhưng sau thời gian dài, anh đã cắt tóc thuần thục bằng tay trái, và chính sự lạ lùng ấy lại thu hút nhiều khách hàng.

Nhìn những lọn tóc rơi đều xuống đất, vướng trên tấm khăn choàng trắng bay nhẹ trong gió, người ta cảm nhận được sự đồng điệu giữa khách và thợ cắt tóc gió trong một không gian nhỏ bé bên lề cuộc sống ồn ào. Để rồi khi bước xuống lòng đường, họ mang một diện mạo mới, hoàn toàn khác biệt, với chút buồn man mác, bởi có lẽ, không lâu nữa, Sài Gòn sẽ không còn những tiệm cắt tóc ngoài trời như thế này nữa.